______________________________________________________

Većma publicističko negoli literarno delo ili „delo na delu” svakodnevice i svakonoćnice jedne agresije i jedne odbrane, „Bombardan u Beogardu” Milića od Bačve, alias Radomira Milića, neprestano proizvodi jedinu moguću književnost u nemogućim uslovima divljačkog, strvoderskog, bombaškog serijala Natofašističke armade nad Beogradom i zemljom Srbijom. A Srbija, kao što kaže možda baš kolateralna, pokadšto guslarska pesma: „Nije mala, nije mala, triput ratovala / I opet će, i opet će, ako bude sreće”! Daleko od bilo koje fizičke, metafizičke, pučkoškolske, plebejske sreće, Srbija se u proleće, nadomak leta 1999. godine, našla u nesravnjenom, u besprimernom okruženju vazdušnih pirata i tehnoloških dželata, ne videći kraja svim svojim stradanjima u najkrvavijem od svih vekova.

Tu i takvu Srbiju, martirsku, a opet tvrdoglavu, napadnutu „od zla oca i od gore majke”, a opet nepokornu, Milić od Bačve projektuje u sekvencama koje imaju svoj dokumentarni brio, ali tako zamašno, tako doživljeno i tako ironično preliveno da se odista oseća netom proživljena orvelovska dramaturgija nemogućeg u mogućem. Pod strujnim, naoko lakorečivim, a u stvari magnetnim perom Milića od Bačve, ništa nije belo niti crno, ružičasto ni vrano, jer se sa ratom, sa ratnim nevoljama i dramama, bdenjima i htenjima, živi dijalektički nesporno kao u svakoj zadatoj, mogućoj situaciji. „Život nije što i polje preći”, zapisao je Pasternak. Ali, evo gde jedan svedok, jedan učesnik zadatog ratnog življenja, prelazi dane i noći kao prostorne kategorije i, svedočeći šta je obeleženo i šta je bombardovano, daje sijaset odgovora na iskošeno, dijabolično, orvelovsko pitanje koje je opet, apsurdima za volju, prevashodno njegoševsko: „Što je čovjek, a mora bit’ čovjek”.

„Bombardan u Beogardu” se ukazuje kao materijal za jedan intimistički, antiratni, protivgradni roman, ali srećom ne upada u zamku književne konjunkture koja nas već preplavljuje i obeshrabruje svojom dnevničkom, pretencioznom retorikom, bez pravog, pravoslavnog promišljanja, a na niskoj, sebeljubivoj ravni pisanja o ratu po svaku cenu i u bescenje. Ono što izdržava sumu stvarnosnih ili bdeonički nadahnutih stranica (sekvenci, vinjeta, detalja, zapisa) ove knjige, upravo je ironijski lanac asocijacija koji se, opet živo i živopisno, ukršta sa orvelovski satiričnom konotacijom. Doseća se, ne bez dvostruke asocijacije, autor ove neobično obične, skoro reporterski zadihane pa primirene knjige, jednog sjajnog eseja koji počinje ništa manje neobično običnom rečenicom: „Dok pišem, visoko civilizovani ljudi lete nebom iznad mene sa namerom da me ubiju.” Esej je napisao i potpisao autor koji se zove Erik Artur Bler, sa pseudonimom Džordž Orvel. Dakle, i ovde, u slučaju čudovišnog nasrtanja na jednu malu zemlju na brdovitom Balkanu, mastodontski cinizam Blera, predsednika engleske vlade, neumitno je demaskirao njegov zemljak, ali ne i njegov podanik.

Uz dokumentarno-ironično štivo koje ima svoju homogenu književnu formu, jednu vrstu uvrnutog, sinkopiranog dnevnika, Milić od Bačve ispisuje i seriju pesničkih komada, oštrih i oštroumnih pesama pod neodoljivim naslovom „STIH I JA” (STIHIJA). Činilo se recenzentu, u prvi mah i pri prvom čitanju, da je to neka druga knjiga ili „isto to, samo malo drukčije”. Međutim, kada se rukopis čita unatraške kao, recimo, Pavićeva barokna knjižurinica „Hazarski rečnik”, dobija se veoma uzbudljiv, koliterarni sadržaj u već sadržanom štivu i pismu Milića od Bačve. Stoga veoma rado preporučujem ovaj zanimljivi, mestimično originalni rukopis za štampu i objavu, a ironično, koliko i melanholično posvećen:

„...svoj onoj djeci koja je nikada neće moći pročitati...”

dr Mićo Cvijetić

U odnosu na prvu knjigu Radomira Milića (zbirku pjesama o ljubavi „Mogle su biti pjesme”) knjiga „Bombardan u Beogardu” je sasvim drugog usmjerenja, druge tematike, to je jedna vrsta dnevničke proze. To je, ustvari, knjiga pobune, knjiga dosta naglašene satiričnosti, ironičnosti (pa i sam podnaslov „kolateralni zapisi” govori o tome). Knjiga je to puna finih ličnih zapažanja i zaključaka, logičnih opservacija pa i dijaloga sa samim sobom. U knjizi nalazimo dosta faktografije, podataka, ukazivanja na ono što se stvarno događalo, ali se iz toga prepoznatljivo faktografskog razvija jedna posebna priča. Autor razmišlja o onome što ga okružuje i ta svoja razmišljanja iznosi na papir. Iskazuje svoja duboka unutrašnja proživljavanja, opisuje susrete sa ljudima. Ima tu dosta i onoga mladalačkog prkosa, mladalačke samouvjerenosti, prkosa izazivanjem smrti (idem, pratim sve, bilježim pa...)

Ovakvih, dakle dnevničkih knjiga, i proze i poezije, ima dosta i sve će ih više biti. One će nastajati, a naravno, doći će sigurno i vrijeme kada će na osnovu ovih knjiga neko, možda poput Andrića, na svoj način i svojim durbinima dati tim sadržajima posebnu dubinu.

Posebni poetski dodatak pod naslovom STIHIJA (STIH I JA), koji se nalazi na kraju ove knjige, zavrjeđuje nekoliko riječi. Te pjesme (bez pojedinačnih naslova) su stihovane anateme, osude, pa i kletve koje u dobroj mjeri imaju prizvuk naše epsko-lirske poezije. Pjesme su to prkosa i otpora pune verbalne energije, verbalnog otpora, u kojima je, naravno, prepoznatljiva faktografija, ali ona je samo klica, začetak pjesme, ona je podsticaj za pjesmu, a oko faktografskog detalja se pjesma razvija i gradi.

Posebno bih istakao dvije pjesme, jednu koja počinje stihom „Ne dajte, rođeni moji” i drugu, pjesmu sa prepoznatljivim povodom – pjesmu o maloj Milici. Ta pjesma o stradaloj nedužnoj trogodišnjoj djevojčici je tako dobra da zavrjeđuje da se nađe u čitankama.